Blog

Het doorbreken van de illusie van keuzevrijheid

Januari - 2023

Een angst bij meer gestandaardiseerd en adaptief bouwen is dat het zorgt voor beperkingen in de keuzevrijheid van een nieuw te realiseren onderwijsgebouw. Maar misschien worden bepaalde ambities juist wel makkelijker behaald dan bij een traditioneel bouwproces.

Uitdagingen onderwijshuisvesting

Onze projectmanager Simon de Ruig stelt dat standaardisatie juist leidt tot kwalitatief betere gebouwen tegen lagere kosten zonder dat dit ten koste hoeft te gaan van keuzevrijheid: “De opgave voor onderwijshuisvesting is gigantisch. Het aantal schoolgebouwen dat de komende 20 jaar gebouwd moet worden, gaan we niet halen in het huidige bouwtempo. Er is stelselmatig geldtekort doordat het gat tussen het VGN budget en de bijdrage van de desbetreffende gemeente steeds groter wordt. Tel daar de prijsstijgingen, personeelstekorten en druk op de markt bij op. Als gevolg daarvan zie je dat het huidige systeem vastloopt: het bouwtempo ligt te laag en projecten worden uitgesteld. Je ziet dat sommige gemeenten op basis van de prijsstijgingen minder projecten uitvoeren. Ze zouden er ook voor kunnen kiezen meer geld beschikbaar te stellen. Wat is er voor nodig om met de huidige uitdagingen toch de benodigde huisvesting te realiseren? Er moet iets gebeuren, het traditionele bouwproces voor onderwijshuisvesting moet op de schop.”

Functionaliteit versus ambities

“Schoolbestuurders vinden over het algemeen dezelfde dingen belangrijk bij een nieuw school-gebouw: het moet functioneel zijn, de Frisse Scholen norm moet gehaald worden, zowel de exploitatiekosten als de energiekosten moeten zo laag mogelijk zijn. Omdat onderwijsvormen constant in ontwikkeling zijn, willen ze een flexibel gebouw. Dit staat nog los van de inrichting. Vanuit de gemeenten wordt naast ‘duurzaamheid’ steeds meer nadruk gelegd op ‘circulariteit’. Nu zie je dat naarmate het ontwerp vordert de benoemde ambities vaak steeds verder uit beeld raken onder de noemer ‘we hebben er geen geld voor’.”

Groeien en krimpen

“Een gestandaardiseerd scholenbouwconcept zou voor 80% aan al die ambities kunnen voldoen. Adaptief bouwen zou daar een oplossing voor moeten zijn. Door een standaard, flexibel, gebouwconcept te ontwikkelen, kan dat overal toegepast worden. ‘Adaptief’ heeft ook iets circulairs in zich: het moet kunnen groeien en krimpen; het moet weer uit elkaar kunnen, waardoor je de materialen opnieuw kunt gebruiken. Daarmee kunnen we op goedkopere wijze gebouwen neerzetten en het budgetprobleem opvangen. Bij Draaijer passen we de projectaanpak aan op de ambities.”

Focus op wat echt belangrijk is

“We moeten af van de gedachte dat als je alles kunt kiezen, je dan ook alles kunt krijgen wat je wil. Het is een illusie dat je als schoolbestuur met traditionele bouwprocessen meer keuze hebt in het uiteindelijke ontwerp. Binnen onderwijshuisvesting is het budget altijd leidend en het werkt onbewust zeer beperkend in de keuzevrijheid tijdens het ontwerpproces. Door juist te kiezen uit gestandaardiseerde concepten is er een grotere voorspelbaarheid in bouwkosten. De kans op inefficiëntie en faalkosten in het ontwerp-proces wordt beperkt. Hierdoor kan de focus komen te liggen op wat voor de school echt belangrijk is, zoals indeling, afwerking en uitstraling passend bij de identiteit en onderwijsvisie. Draaijer begeleidt schoolbesturen om de juiste ambities te bepalen, te definiëren en meetbaar te maken.”

Innovatieve oplossingen

“De transitie naar gestandaardiseerde scholen-bouwconcepten begint al bij het IHP. Door het clusteren van opgaven wordt het voor marktpartijen interessant om mee te doen. Het daagt uit om met innovatieve oplossingen te komen doordat innovatiekosten over meerdere projecten verdeeld kunnen worden. Als we verandering willen, moeten we zorgen dat we hoge ambities stellen. Er moet niet alleen gekeken worden naar innovaties in de realisatiefase, maar marktpartijen uitdagen te innoveren aan de ontwerpkant. Een groter aanbod aan conceptuele oplossingen voor scholenbouw vergroot daarmee weer de keuzevrijheid op een ander niveau.”

“Als je een adaptief gebouw ontwerpt, houd je er in de basis al rekening mee dat er heel veel moet kunnen. Daardoor ontstaat juist keuzevrijheid en dat biedt veel mogelijkheden.”